«پوپولیسم و انشقاق سیاسی: دیدگاه هایی از هلند و آلمان»

نوشته: دکتر حمید زنگنه

منتشر شده در: 

رویدادها و تحلیل ها، سال سی و چهارم، ش. 339، مهر 1399، صص. 74-76.

مقدمه:

در بسیاری از کشورهای اروپایی، چشم انداز سیاسی طی سال های گذشته دچار تغییراتی شده است. احزاب سنتی بخشی از نفوذ خود را نسبت به گذشته از دست داده اند، در حالی که بازیگران جدیدی ظهور کرده اند و توانسته اند بر ساختارهای موجود و سیستم های حزبی دیرینه این کشورها فشار وارد کنند. علاوه بر روند ادامه دار انشقاق سیاسی، پدیده پوپولیسم هم در اکثر کشورهای اروپایی و حتی در سطح جهانی زمینه هایی برای رشد یافته است.

برخی از کشورهای اروپایی که طی دهه ها به عنوان سیستم های دو حزبی شناخته شده بودند، از جمله بریتانیا یا اسپانیا – با این تغییرات سازگاری یافته اند یا حتی سیستم های سنتی شان را از بین برده اند و سیستم های متنوع تری را جای گزین کرده اند. با این وجود چشم انداز حزبی با انشقاق بیش تری مواجه شده است، احزاب سیاسی متعددی در پارلمان حضور دارند و برای تشکیلات دولت نیاز به ائتلاف برای دست یابی به اکثریت است.

هلند و آلمان هم از این وضعیت مستثنی نبوده اند. «حزب آزادی» و «انجمن دموکراسی» در هلند و «آلترناتیو برای آلمان» به بخشی از سیستم حزبی هلند و آلمان تبدیل شده اند و هم چنان بر دستورکارهای سیاسی این کشورها فشار وارد می کنند. احزاب سنتی احساس می کنند باید در مورد این احزاب تازه تصمیم بگیرند: آیا باید با آن ها کار کنند یا خیر؟ آیا آن ها را به عنوان همکارانی که در فرآیند دموکراتیک انتخاب شده اند، بپذیرند یا خیر؟

به علاوه سؤال های دیگری هم در این زمینه مطرح هستند: معنای اصلی نتایج انتخابات اخیر برای احزاب پوپولیست در هلند و آلمان چیست؟ تا چه حدی احزاب سنتی، دیدگاه ها و سیاست های خود را متأثر از آرای رقبای جدید بازبینی کرده اند؟ آیا گفتمان سیاسی در حال تغییر است؟ اگر تغییری در گفتمان سیاسی انجام شده است، چگونه احزاب سیاسی سنتی می توانند اطمینان داشته باشند که اصول و قواعد دموکراتیک در یک فضای سیاسی پر انشقاق و با حضور احزاب پوپولیستی بیش تر حفظ شده است؟ از تحولات هلند و آلمان در ارتباط با پوپولیسم و انشقاق سیاسی چه نتیجه کلی می توان گرفت؟

با هدف بررسی این سؤال ها، روز 29 مهر 1399، به ابتکار مشترک سفارت آلمان در لاهه و «بنیاد کنراد آدنائر»، وبیناری در بستر یوتیوب با عنوان «پوپولیسم و انشقاق سیاسی: دیدگاه هایی از هلند و آلمان» برگزار شد. در این وبینار، «رنه کوپریوس» محقق «مؤسسه کلینگندال» هلند و «فرانتسیسکا فیسلاگه» محقق «بنیاد کنراد آدنائر» آلمان به ارایه دیدگاه های خود پرداختند. «دیرک برنگلمان»، سفیر آلمان در لاهه مدیریت این وبینار را بر عهده داشت.

اهم اظهارات «رنه کوپریوس»، محقق «مؤسسه کلینگندال»

پوپولیسم، واکنش به تغییرات زیاد ایجاد شده در اقتصاد و سیاست و واکنش علیه نخبگان و تشکیلات سیاسی است. در آمریکا، آلمان، فرانسه، هلند و کشورهای دیگر، افراد و گروه های جمعیتی متعدد و برخی مناطق احساس می کنند که از سوی طیف اصلی نادیده گرفته شده اند. چنین افرادی به دنبال انتقام هستند و گرایش به احزاب پوپولیسم، یک نوع واکنش آن ها است.

پوپولیسم و انشقاق سیاسی به یک دیگر وصل و مرتبط هستند. هر چه قدر که اختلاف بیش تر باشد، فضای بیش تری برای رشد پوپولیسم شکل می گیرد. افزایش شکاف های سیاسی و اقتصادی در شرایط کرونا هم باعث میل بیش تر به پوپولیسم شده است. چرا که شرایط کرونا موجب شده است که افراد بیش تری احساس کنند که از سوی تشکیلات سیاسی نادیده گرفته می شوند. در چنین شرایطی، احزاب پوپولیست به دنبال جذب افراد به حاشیه رانده شده است.

از نظر من، پوپولیسم گاه یک تهدید سیاسی است. «آلترناتیو برای آلمان» یک تهدید است، چرا که بر محافظه کاری ناسیونالیستی تأکید دارد. در هلند، البته باید بین «حزب آزادی» و «انجمن دموکراسی» تمایز قائل بود. «حزب آزادی» به رهبری «خیرت ویلدرز»، سیاست های ضد مهاجرت و در عین حال سیاست های اقتصادی چپ گرایانه را دنبال می کند و پایگاه رأی خود را در میان افراد دارای تحصیلات و درآمد پایین جستجو می کند. اما «انجمن دموکراسی» به رهبری «تیری باودت» می کوشد پایگاه رأی خود را در میان افراد نخبه و دارای درآمد و تحصیلات میانی و عالیه جستجو کند و خصومت نسبتاً کم تری نسبت به افراد خارجی دارد.

از دیدگاه من، در آلمان تمایل کم تری به پوپولیسم وجود دارد. چرا که قدرت تا حد زیادی توزیع شده است و مثل برخی از کشورهای اروپایی نیست که فاصله مرکز – پیرامون در آن ها زیاد باشد. اما وضعیت بد برای آلمان این است که تمایلات نونازی در آنجا قوی تر از کشورهای اسکاندیناوی و یا هلند است. از این رو، پوپولیسم در آلمان خطرناک تر می شود.

در مورد چگونگی واکنش به افزایش انشقاق سیاسی و رشد پوپولیسم، باید ریشه ها، به ویژه ریشه های نزاع اجتماعی را بررسی کنیم و به دنبال افزایش امنیت اقتصادی و امنیت اجتماعی باشیم.

اهم اظهارات «فرانتسیسکا فیسلاگه»، محقق «بنیاد کنراد آدنائر»

          باید بین پوپولیسم راست و چپ تمایز قائل شد. در آلمان، پوپولیسم بیش تر جنبه فرهنگی دارد. برای مدت زمان زیادی، آلمان مشکل چندانی از ناحیه پوپولیسم حس نمی کرد. اما در حال حاضر نمایندگان حزب پوپولیست «آلترناتیو برای آلمان» هم در سطح ایالات و هم در سطح فدرال، دارای نماینده هستند و تعداد طرفداران آن ها در مقایسه با سال های پیش افزایش یافته است.

در شرایط کرونایی، پوپولیست ها توجه ویژه ای به اقدامات دولت دارند. مثلاً وقتی در مورد الزام به پوشیدن ماسک صحبت می شود، آن ها واکنش نشان می دهند و تظاهرات راه می اندازند. سال آینده، آلمان انتخابات دارد و آن ها تلاش می کنند از این شرایط به نفع خود بهره برداری کنند.

          رادیکال تر شدن گرایش های پوپولیستی در آلمان موجب می شود که مدیریت آن سخت تر شود. البته از چهارچوب حمایت از قانون اساسی می توان بهره برد. اما احتمال شکل گیری حزب جدید مبتنی بر پوپولیسم در آلمان در آینده نزدیک کم است. تضعیف تمایل به پوپولیسم از طریق حل بهتر مشکلات سیاسی و مدیریت بهتر همه گیری کرونا امکان پذیر است.

          اگر چه پوپولیسم، موفقیت آمیز نبوده است، اما باید به تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی توجه کنیم و گرایش به پوپولیسم را دست کم نگیریم.

پاسخ های «رنه کوپریوس»، محقق «مؤسسه کلینگندال» به برخی از پرسش های حاضران

آیا فکر می کنید برگزیت منجر به تقویت پوپولیسم در اروپا می شود؟ برگزیت باعث تقویت پوپولیسم در اروپا نمی شود. با توجه به تبعات همه پرسی برگزیت که منجر به بحران اقتصادی و سیاسی در بریتانیا شد، تمایل به استفاده از همه پرسی برای تصمیم های مهم سیاسی و اقتصادی در اروپا کاهش یافته است. به همین دلیل برگزیت باعث تضعیف احتمال مراجعه به همه پرسی شد و اثری منفی بر گرایش های پوپولیستی داشت.

آیا فکر می کنید انتخاب مجدد احتمالی ترامپ موجب تقویت هر چه بیش تر احزاب پوپولیست اروپایی و تقویت ارتباطات بین احزاب پوپولیسم راست افراطی اروپایی و راست گرایان آمریکا شود؟ پوپولیسم پیچیده است و نمی توان به سادگی آن را تعریف کرد. اگر ترامپ دوباره انتخاب شود، شرایط سیاسی در اروپا با مشکلات بیش تری مواجه می شود. در حال حاضر می بینیم که هر روز جلوی پارلمان هلند عده ای که توسط شبکه های اجتماعی مجازی سازماندهی شده اند، علیه سیاست ها و تدابیر دولت در مورد کرونا تجمع می کنند.

تأثیر مهاجرت بر پوپولیسم چیست؟ آیا بحران کرونا همانند بحران مهاجرت بر گرایش مردم به سمت احزاب پوپولیست اثرگذار است؟ مهاجرت، محرک پوپولیسم در برخی کشورها از جمله در آلمان است. «آلترناتیو برای آلمان» به خاطر مهاجران، توجه ها را به خود جلب کرد. به عبارت دیگر بین بحران مهاجرت در آلمان و رشد این حزب پوپولیستی، ارتباط مستقیمی برقرار است. برای مهار پوپولیسم، باید جامعه را دوباره تقویت کنیم.

پاسخ های «فرانتسیسکا فیسلاگه»، محقق «بنیاد کنراد آدنائر» به برخی از پرسش های حاضران

آیا فکر می کنید برگزیت منجر به تقویت پوپولیسم در اروپا می شود؟ برگزیت یک شانس برای دیگر کشورها بود. به همین دلیل نه تنها پوپولیسم را در دیگر کشورها تقویت نکرد، بلکه میل به استفاده از روش ها و گرایش های پوپولیستی را کاهش داد.

آیا فکر می کنید انتخاب مجدد احتمالی ترامپ موجب تقویت هر چه بیش تر احزاب پوپولیست اروپایی و تقویت ارتباطات بین احزاب پوپولیسم راست افراطی اروپایی و راست گرایان آمریکا شود؟ انتخاب ترامپ نمونه خوبی است از این که چگونه فرهنگ سیاسی عوض می شود. اما ساده نیست که بگوییم انتخاب مجدد احتمالی ترامپ موجب تقویت پوپولیسم در اروپا می شود.

افراد مسلمان و سیاه پوست بخشی از جوامع به حاشیه رانده در اروپا هستند. اما آن ها در بسیاری از کشورهای اروپایی صدایی حتی در میان احزاب پوپولیست ندارند. با توجه به این که  احزاب راست افراطی منجر به تسریع در به حاشیه راندن افراد مسلمان و سیاه پوست در اروپا می شوند، چگونه باید این روند را متوقف کرد؟ باید پوپولیسم را متوقف کرد. باید سیاست های مبتنی بر همگرایی در کشورها دنبال شود. نباید به پوپولیسم اجازه داد که باعث تسریع در به حاشیه راندن افراد و گروه ها شود.

جمع بندی:

«دیرک برنگلمان»، سفیر آلمان در لاهه در پایان این جلسه به جمع بندی مباحث ارایه شده پرداخت. وی با اشاره به رشد پوپولیسم در کشورهای مختلف اروپایی از جمله در مجارستان و اتریش و آلمان و هلند، اظهار داشت همان طور که سخنرانان این وبینار گفتند نباید پوپولیسم را دست کم بگیریم. باید اطمینان پیدا کنیم که گروه های مختلف مردم در فضای سیاسی صدای شان شنیده می شود. برخی از احزاب سیاسی در سطح ملی و در سطح اروپایی به دنبال یافتن راه حل هایی برای این موضوع هستند.

وی هم چنین افزود آن چه که در آمریکا اتفاق می افتد بر روابط فراآتلانتیک اثر می گذارد. البته باید این را هم به یاد داشته باشیم که «استیو بنن» که زمانی به عنوان استراتژیست و مشاور دونالد ترامپ فعالیت می کرد، پس از کنار رفتن از دولت آمریکا به اروپا آمد و به دنبال راه انداختن کمپینی برای تقویت احزاب پوپولیست در اروپا بود، اما شکست خورد.